Oude molentermen

Peter Pouwels

14-12-2008 19:56

Naar aanleiding van het draadje van Rob Simon over oude molentermen hierbij een lijst van oude benamingen uit het bestek van de (her)bouw van standaardmolen de Waranda uit Boxmeer anno 1684
Ik heb achter de oude benamingen de huidige benamingen gezet, van sommige benamingen weet ik niet precies de benaming, hierbij heb ik een vraagteken geplaatst.
Diegen die het weet mag het zeggen!
1. kruijsbalcken = kruisbalken, kruisplaten
2. stant vincken = standvinken, steekbanden
3. sedel = zetel
4. kruijs werck = kruiswerk
5. stein balck = steenbalk
6. as = bovenas, molenas
7. stein liesten = steenlijsten
8. sedel balcken = zetel balken, lange burriebalken, langs burriebalken
9. kalf = kalf
10. start = staart
11. scheij = plank verbinding
12. hock stielen = hoekstijlen
13. dack liesten = daklijsten
14. krombelen = korbelen, schoren
15. stielen = spoorstijlen
16. reijen en banden = richels en kruisbanden, weegbanden?
17. balcken = korte burriebalken, dwars burriebalken
18. trap bomen = trapbomen
19. treen = trap treden
20. weijnas = windas, windkoppel, kruihaspel
21. stein beth = steenbed
22. heijll = hel
23. tempel balk = tempel balk
24. weijn balck = windpeluw
25. iser balck = ijzerbalk
26. stuijn balck = steun balk, koppelbalk?
27. sturmt eint = stromeind, stormbint, windweeg
28. kromt bueten uijt om binnen om te gaen = gebogen vorm stombint
29. man balck = penbalk?
30. sparen = sparren, rond hout
31. weijn as en huijsken = windas = luias met kapje
32. gebont = gebint
33. kamprat = kamrad, bovenwiel
34. armen = kruisarmen
35. ploeen = plooistukken
36. vellege = velg
37. ronsel = rondsel, steenschijf, schijfloop, staakijzer, wieg, lantaarn
38. staf = staven
39. kamen = kammen
40. praam = vang
41. rat = rad, bovenwiel
42. liep = lip (rij en rustklamp?)
43. mel kuijp = meelkuip
44. kaer = kaar
45. schon = schoe, schoen, schuddebak
46. dicksels = deksels
47. stoll = rol of dol waar pees omheen zit
48. krap holt = hangerkam
49. licht werck = licht werk, pasbalk met vlonder
50. rinck = ringen, banden
51. nalt = naald
52. pulleij = eikel?
53. rieben = ribben
54. borsten = borsten van de roede
55. lassen = lassen, oplangers
56. duijer = klamp, zeilklamp?
57. pramsleger = vangbalk
58. scheij = haak, sabelijzer?
59. weijp = wip, evenaar?
60. kloet = klamp, duim?
61. tingell = tengels, dunne latten
62. nalt = naald op de kap, ruiter?
63. kasten = kasten, molferkist?
64. pijepen = pijpen
65. backe = bakken
66. stielen = kroonstijlen
67. reijen = horizontal latten, richels ?
68. spreij banden = kruisbanden?
69. mell back = meelbak
70. mell peijp = meelpijp
71. schaleie = schaliën
72. seijlen = zeilen
Martin E. van Doornik

14-12-2008 21:07

2. stant vincken = standvinken
Dit laatste woord wordt nog steeds gebruikt door molenmakerij Adriaens uit Weert. Dat legde hij mij uit, toen ik in 1983 de in restauratie zijnde standerdmolen van Groenendijk (Z-Vl.) bezocht, terwijl hij op dit onderdeel wees. Oude buitenste steekbanden had hij daar vermaakt tot binnenste steekbanden.
Peter Pouwels

14-12-2008 21:20

Persoonlijk vind ik de benaming standvink ( een vink op stand) ook mooier dan steekbanden.
Jan Hofstra

15-12-2008 07:52

Nr. 42 (liep) zou wel eens kunnen aangeven dat deze molen nog een lipvang had, maar dat moet uit het zinsverband blijken. Een lipvang bestaat uit twee delen; de lip is een min of meer horizontale schanierende balk die tegen het bovenwiel (in het noorden asrad) kan drukken. Aan deze lip zijn de andere vangstukken vastgemaakt. Net als bij de stutvang is een groot deel van het wiel niet bedekt met vangstukken. Bij vangen wordt de lip tegen het wiel getrokken. De Haensmolen te Grouw heeft nog zo'n vang. Molen de Vlieger te Voorburg heeft het volgens het bouwbestek (1621) ook gehad. In het buitenland schijnt het nog wel meer voor te komen.
Martin E. van Doornik

15-12-2008 10:15

Zoals dit hier?
www.mijnalbum.nl/Album=4JMDRWTQ
Standerdmolen in Zschepa (Oost-Duitsland), vlakbij de stad Riesa aan de Elbe.
Een armwiel met lipvang. Eigen foto, 11 juni 1991. Ik stond in de hoek tussen de linker zijweeg en de windweeg. De askop is dus links buiten de foto.
Jan Hofstra

15-12-2008 13:26

Klopt helemaal.
Peter Pouwels

15-12-2008 17:11

Volgens mij wordt hier inderdaad een lipvang bedoeld, hierbij de regel letterlijk overgenomen uit het bestek;
“noch ein praam om het rat mit ein liep van doef holt”
Waarschijnlijk bedoelen ze met “doef holt”, dood, droog hout?
Peter Pouwels

15-12-2008 18:44

Waarschijnlijk werd de lipvang bediend m.b.v. een evenaar.
Citaat uit het bestek 1684 “noch ein pramsleger mit ein scheij en weijp dar an ende einnen kloet an den stiell als het eist”
Wie weet welk vangtype het oudste is de lipvang, de vlaamse vang of de stutvang?
Jan Hofstra

16-12-2008 07:57

De lipvang zal wel het oudst zijn. In de oudste bestekken, van zowel wipmolens als achtkante molens komt hij voor. Ik kan mij voorstellen dat de stutvang hier uit voort gekomen is, want die heeft nog veel overeenkomsten, maar als voordeel dat er minder kops hout tegen het wiel wordt gedrukt.
Peter Pouwels

17-12-2008 08:07

Interessant Jan,
Op de foto niet te zien maar zit deze lip ook schanierend aan het linkervoeghout?

Oude molentermen

Peter Pouwels

Martin E. van Doornik

Peter Pouwels

Jan Hofstra

Martin E. van Doornik

Jan Hofstra

Peter Pouwels

Peter Pouwels

Jan Hofstra

Peter Pouwels