Eene aan de rivier den Ouden IJssel gelegen zaagmolen zijnde een paltrok hebbende twee sleeden benevens twee ramen en een schulpraam mitsgaders eene loots.
“een schulpraam mitsgaders eene loots”.
Kan iemand mij vertellen wat met een schulpraam wordt bedoeld? En wat is ‘mistgaders’?
Groeten, Michiel.
Mitsgaders betekent hetzelfde als “alsmede” oftewel “en ook”.
Dus die molen had een schulpraam en ook een loods.
Schulpraam is het zaagraam waarin gezaagd hout werd gekantrecht. Dus een boom in plakken zagen en de plakken dan platgelegd door het schulpraam duwen (zit een uitsteeksel voor aan een zaagslee) om de schorskanten van de planken te zagen.
Als ik t niet goed heb is er vast wel een houtzager die me corrigeert.
Groetsels,
Andreas de Vos
Afgezien van de duidelijke omschrijving blijft de naam “schulpraam” eigenlijk vreemd: alsof er met de andere ramen niet geschulpt wordt.
Men kan een boom op twee principieel verschillende manieren zagen: dwars op de stam (afkorten) en in de lengterichting (schulpen). Daarvoor zijn ook verschillende zagen nodig, met heel verschillende tandvormen. Als je naar die tanden kijkt, zie je dat de scherpe, snijdende kant(en) op heel verschillende plaatsen zitten.
- Bij schulpzagen zit het snijdende deel alleen aan de top van de zeer asymmetrische tanden.
- Bij afkortzagen zitten de snijranden aan zowel de voorkant als de achterkant van de (bijna) gelijkbenige driehoekige tanden.
Voor beide typen zagen hangen de hoeken van de tanden af van de soort hout en de bereikbare zaagsnelheid. Daar hangt vervolgens de resulterende fijnheid van de snede van af en het benodigde vermogen.
In beide gevallen snijden (schrapen, verspanen) de meskanten van de tanden loodrecht door de houtvezels!!!
De reden voor de afwijkende naam “schulpraam” zou kunnen zijn dat het (smalle) schulpraam maar twee zagen bevat (planken met een constante breedte), wat afhankelijk van de breedte van de bronplanken, smalle of brede stroken afvalhout geeft.
Als het schulpen met één zaag gebeurt kun je eerst alle bastranden/spint netjes boven elkaar leggen en die kant zagen, Vervolgens haal je de hele stapel terug en herschik je het pakket om de andere kanten zuinig af te zagen. Dit geeft bovendien de mogelijkheid de stapel enigszins te verdraaien om rekening te houden met de verjonging van de voet naar de top van de boom. De planken zijn dan onderling ongelijk van breedte en bovendien taps. Omdat de verdraaiingshoek voor het hele pakket planken (van één boom) gelijk is, worden deze planken in tweetallen tegen elkaar in getimmerd voor vloeren en lambriseringen.
De tweede methode is dus meer passen en meten zowel bij het zagen als bij de verwerking, maar er was minder resthout. Dit was de aangewezen werkwijze in een tijdperk dat het materiaal duur was en de arbeid goedkoop. In de huidige weggooicultuur is het net andersom…
De Dikke van Dale geeft 2 betekenissen aan het woord schulpen:
- iets voorzien van een rand/strook met schelpvormige versieringen
(schelp, schulp - in zijn schulp kruipen)
- een verbastering van het middeleeuws Nederlandse schorpen / schurpen; dat is een woord uit de wereld van de jacht: opensnijden van een lichaam (ontweien). Het is geen toeval dat daar aan wordt toegevoegd:
(hout) in de lengterichting doorzagen
Conclusie:
Een schulpraam heeft een speciale naam omdat er met weinig zagen (1 of 2) alleen hout van relatief kleine afmetingen wordt verzaagd. Om het verschil met de andere ramen aan te duiden zou het “eigenlijk” kantrechtraam moeten heten.
::: JaaP >>> van houtzaagmolen De Jager te Woudsend (Frl)
(Nu er al meer dan een half jaar wegens groot onderhoud niet meer gezaagd wordt - en het duurt nog wel een half jaar - is er weer meer tijd om aan het toetsenbord te zitten.)
Beste Michiel,
Ik ben wel nieuwsgierig waar je deze beschrijving gevonden hebt. Gaat het hier om de zaagmolen van Langerak- Doetinchem, Verdwenen Molen database no. 4693?
Ik ben zeer benieuwd wat je allemaal boven water weet te krijgen over deze unieke molen (waar er maar zeer weinig van in Gelderland hebben gestaan). Afijn we zullen hopelijk tzt wel zien op de bovengenoemde website.
Hartelijke groet,
Peter de Vries
Ha die Jaap.
Even een vraagje buiten dit lijntje om.
zoals ik begreep uit eerdere berichten van je op dit forum is jullie molen in resturatie,maar wat is de reden dat het zolang gaat duren,zijn er echte tegenvallers of heeft de molenmaker het zo druk dat ze op meerdere molens tegelijk bezig zijn.
vr gr Aad
Hoi Michiel,
Het belangrijkste is dat hij geen slee heeft, maar klossen waarover de balken glijden, dat kan omdat het al aan 2 kanten gezaagde balken zijn. Het transport gaat dan zoals Andreas beschrijft via een balk vanuit de naastgelegen zaagraam. Ook op een schulpraam kan je opzich prima meer zagen hangen als dat nodig is.
Van het Jonge Schaap en de Poelenburg weet ik dat ze nog schulpramen hebben, dus ik zou zeggen, kom naar de Zaanse Schans om het te bekijken.
Groetjes,
Andre
Doorzoek het forum
Zoeken met Startpagina
Startpagina Thema's
