mill=fabriek

vluchtje

05-08-2009 08:46

Afgelopen week was ik in Engeland en Wales, en daar heb ik 1 watermolen, 1 windmolen, en 1 leisteengroeve bezocht. De leisteengroeve (mount Snowdon) was ingericht als museum. Je kon er zien hoe rond 1870 een fabriek werd gedreven. Niet alleen werd er leisteen afgegraven, er was een hele fabriek omheen met werktuigen die werden aangedreven door een enorm waterwiel. Om hun website te quoten:
"The Welsh Slate Museum at Llanberis brings back to life the inheritance of the North Wales slate industry which roofed the industrial revolution.
The museum is in the Victorian workshops built in the shadow of Elidir mountain, site of the vast Dinorwig quarry."
Het water voor dat wiel werd vanaf de berg via buizen naar de bovenkant van het waterwiel gesluisd. Het grote rad dreef een enorm aantal machines aan, een zaagmachine, boormachines, slijpmachines, en wat al niet meer. Op de lange assen waren wielen bevestigd, en daar liepen banden overheen de machines aandreven.
Toen ik een paar dagen later de watermolen en de windmolen (bunbury watermill en Skidby windmill) bezocht, viel het me op dat ook in deze molens werktuigen werden aangedreven met van die banden. In Nederland ken ik eigenlijk alleen maar dat naast het maalwerk ook het luiwerk wordt aangedreven, en naast het zaagwerk het krabbelwerk, en in een oliemolen wordt natuurlijk weer anders gebruik gemaakt van de wind/waterkracht, maar zijn er in Nederland ook molens waarbij er nog een extra wiel in werking wordt gezet voor bijvoorbeeld een slijpmachine (voor het gereedschap voor het billen?)?
In de windmolen liep een lange as onderin helemaal door naar buiten, zodat daar in een schuurtje ook weer machines konden worden aangedreven.
De wielen en de koning waren overigens in beide (graan)molens van ijzer (de kammen in de ‘rondsels’ waren wel van (appel/peren) hout, ingestoken in een metalen wiel).
Is het nou zo dat de Nederlanders veel traditioneler zijn gebleven met hun molenbouw, en dat de Engelsen veel meer waren aangestoken door het idee van de industriele revolutie?
Het was in ieder geval ook een leuke ‘ontdekking’ in het licht van de discussie over molen/maalderij…
groet van Vluchtje, die wel enorm baalt dat ze afgelopen zaterdag niet heeft kunnen draaien
Bart Hoofs

05-08-2009 10:07

Inderdaad in Engeland is de technische verbetering verder doorgevoerd. Je ziet veel molens met gietijzeren kamwielen e.d.
Iets wat we in Nederland vooral in de watermolens en met name in Limburg zien. Mooi dat je signaleert dat de kammen van appel of perenhout zijn. Dat zag je vroeger in Brabant ook wel of ook mispelhout.
Misschien nog niet opgevallen maar de Engelsen hebben veelal “Peak Stones”. Zie: http://en.wikipedia.org/wiki/Millstone
Zuidelijker van Skidby ligt een mooie molen die nog beroepsmatig wordt bemalen door James Waterfield.
Het is de Maud Foster windmill in Boston. De beroepsmolenaar komt nogal eens graag naar Nederland en vond de molens van Schiedam prachtig.
Zie ook hoe hij de stenen “bijhoudt”: http://www.maudfoster.co.uk/How%20it%20works.html
Andre Koopal

05-08-2009 10:16

Die leisteengroeve is schitterend. Ze adverteren ook met het grootste waterwiel van Groot Brittannië, en dat klopt ook wel. De huidige aandrijving gaat echter met een turbine. Wat mij ook erg bijstaat is de demonstratie van het leisteen splijten en ook het op maat hakken met de hand van de stenen. De demonstratie van een oud medewerker en het gemak waarmee het ging was schitterend.
Groetjes,
Andre
vluchtje

05-08-2009 10:46

@Andre: de gids verzekerde mij dat het grote wiel wel degelijk in werking was en nog steeds de werktuigen aandreef. Maar ik heb ook die turbine gezien.
@Bart: de graanmolens die ik bezocht maalden alleen tarwe (beide) en haver(mout) (Bunbury). Dus daar lagen waarschijnlijk geen Peak stones in. In Skidby lag een opengewerkt steenkoppel van zandsteen (denk ik). Het koppel dat werd gebruikt was van een andere steen, en die had een gietijzeren binnenring in het kropgat (met tekst). Dat heb ik in NL ook nog nooit gezien.
Het kruiwerk (de molen heeft een windroos) in Skidby was ook heel speciaal: met horizontale wielen.
De gids noemde overigens het ‘rondsel’ (misschien zou steenspilwiel een betere naam zijn) een ‘quant’ (ik kon pas naar boven nadat de gids toestemming had gekregen om me naar boven te laten, en dat mocht alleen onder zijn begeleiding, en nadat ik een paar formulieren had ingevuld. Overigens was ook het complete gaande werk weggetimmerd, want ojee, stel je voor dat je bezoekers je aansprakelijk gaan stellen als hun kleding vies wordt (?) De koning was pas boven in de kap te zien, in de rest van de molen zat ie verstopt in een houten koker).
Andre Koopal

05-08-2009 13:49

vluchtje Schreef:
——————————————————-
> @Andre: de gids verzekerde mij dat het grote wiel
> wel degelijk in werking was en nog steeds de
> werktuigen aandreef. Maar ik heb ook die turbine
> gezien.
>
Hoi Vluchtje,
Waarschijnlijk is dat dan gerestaureerd tussendoor, ik was er iets van 5 jaar terug. Meer informatie:
De beschrijving op de website van Erih.
De engelse site
Groetjes,
Andre
vluchtje

05-08-2009 18:37

Hoi Andre
bedankt voor de link!
groet
Vluchtje
Jacob Dekker

06-08-2009 09:14

vluchtje Schreef:
——————————————————-
> Het water voor dat wiel werd vanaf de berg via
> buizen naar de bovenkant van het waterwiel
> gesluisd. Het grote rad dreef een enorm aantal
> machines aan, een zaagmachine, boormachines,
> slijpmachines, en wat al niet meer. Op de lange
> assen waren wielen bevestigd, en daar liepen
> banden overheen de machines aandreven.
>
> Toen ik een paar dagen later de watermolen en de
> windmolen (bunbury watermill en Skidby windmill)
> bezocht, viel het me op dat ook in deze molens
> werktuigen werden aangedreven met van die banden.
Beste Vluchtje,
Die dingen, die door jou banden genoemd worden hebben in Nederland een eigen naam. Werktuigbouwers en andere ingewijden noemen ze namelijk drijfriemen of kortweg riemen. 't Is maar dat je het weet.
Groet, jAAp
vluchtje

06-08-2009 16:41

Beste jAAp
een welgemeend ‘oja’ en ‘dank je wel’ van mijn kant!
;-)
vluchtje
Bart Hoofs

06-08-2009 19:21

Voor de riem van de licht is bij ons ook een stuk drijfriem gebruikt. Nu was die na zoveel jaren gebroken (ondanks het goed invetten). Waar vind je dan nog een leverancier. Onno Wubbels die bij ons lest vond een leverancier en wel Haagen Draaijer
in Krimpen aan de IJssel. Kernlederen riemen. Zij leveren ze nog. We kregen een keurig telefoontje van de firma, maar men was wel verbaasd dat we die voor de licht gebruikten. Zie ook: http://www.haagendraaijer.nl/drijfriemen.html
Was het hier niet gelukt dan hadden we terecht gekunnen bij Jan van Woezik van Holtensmolen. Jan heeft een fijne neus om oude materialen op de kop te tikken.
Bart Hoofs
Eddy De Saedeleer

10-08-2009 11:27

Hallo,
De stelling in de titel mill= fabriek vind ik persoonlijk fout. Want mill is molen is alvast correcter. Alleen zijn de ‘mills’ in Engeland en Amerika verder geevolueerd naar wat wij fabrieken noemen. Zij zijn in hun naamgeving logischer gebleven. Hoe moet je bijv. de bij ons in Vlaanderen gelegen jeneverstokeri Van Damme noemen? De gerst, basisproukt voor de jenever wordt er op zolder gemalen tussen molenstenen. In Engeland zou dergelijk bedrijf eerder gecatalogeerd worden als bijv. een cidermill.
Ik vind het leuk dat je geintresseerd bent in molens in Engeland, en Wales. Zelf bezoek ik zowat jaarlijks molens in Wales. Vorig jaar nog enkele weverijen bezocht, waar nog waterwielen aanwezig zijn. Sommige daarvan werden in latere tijden, en soms zelfs nu nog op andere manieren aangedreven, en zijn nog in werking. Woollen mills, zijn soms nog slechts een ver restant van wat ooit een door waterwielen aangdreven bedrijf was.
Wat je schrijft over veiligheid en hygiëne wordt in Engeland vaak stringent toegepast. Overigens volledig gebaseerd op Europese wetgeving. Weet je wel ze houden niet van Brussels, maar ze passen wel veel sneller dan wij Belgen en Nederlanders de wetgeving toe. Ik heb molens bezocht waar alle draaiende onderdelen afgeschermd zijn door plexiglas. Molens waar de meelgoot afgeleidt wordt naar een glazen kamertje in een hoek van de molen, waar dames met plastic handschoenen de automatisch gevulde zakjes van 2 kg verder behandelen.
Je komt vaak tegen bij een bezoek aan bovenkruiers, dat bij een bezoek de molen niet mag draaien. Je wordt begeleid van zolder naar zolder gebracht, waarbij telkens vooraleer de uitleg start het trapluik netjes wordt afgelsoten. Om echt in een kap te geraken moet je de molens bezoeken in gezelschap van iemand van een van de vele Engelse molenverenigingen. Zelf wat documentatie aan een molenaar overhandigen, en overtuigend overkomen als molenaar kan ook wel helpen.
Inderdaad Maud Foster in Boston helemaal aan de Oostkust is een goed voorbeeld van een werkende molen. Deze molen heeft overigens meer dan 4 wieken, niet zo zeldzaam in die streken (vnl in Lincolnshire).
Zelf zit ik op de staakmolen (standerdmolen) in Erpe-Mere in Vlaanderen. Dit is een driezoldertype, waarbij in de onderste zolder een buil staat opgesteld. In een aanbouw (kombuis) op deze zelfde zolder staat nog een wanmolen. Allebij deze “machines” werden mee aangedreven door de wind. De overbrenging gebeurde evenwel niet door riemen maar door assen en tandraderen. En dit is nu ook zo gerestaureerd (2006). Vroeger werden ook riemen gebruikt, om in de werkplaats van de molenaar (was ook wagenmaker) vermoedelijk andere zaken aan te drijven. Kom ons alvast eens bezoeken. openingsuren op www.kruiskoutermolen.be
Eddy

mill=fabriek

vluchtje

Bart Hoofs

Andre Koopal

vluchtje

Andre Koopal

vluchtje

Jacob Dekker

vluchtje

Bart Hoofs

Eddy De Saedeleer