Op bezoek in Friesland en gedraaid op de Jan Pol

  • Wesley de Best

    Vanmorgen om 7.30 uur haalde de instructeur mij op, want we zouden vandaag naar Vegelinsoord gaan. We haalden eerst nog iemand in opleiding op en een tijdje later kwam er nog iemand in opleiding aanzetten. Om 8.30 uur vertrokken we vanuit Erica richting Vegelinsoord. Onderweg zagen we wat molens stilstaan, o.a. Wachtum, De Wijk, Nijeveen, Wolvega en Heerenveen.

    Rond 9.30 uur kwamen we aan in Vegelinsoord, de molen stond nog stil, maar de molenaar reed achter ons. Eerst even voorgesteld aan de molenaars Popke Timmermans, Frank Terpstra (bekende prikborder) en Ane Dijkstra. De molen moest nog wat verkruid worden en dat hebben we eerst gedaan, de molen heeft een neuten kruiwerk, met schenen in de neuten en een stalen plaat in de overring.

    Hierna 4 vollen voorgelegd, maar de molen deed daarna niets, want er was helaas geen zucht wind, regen daarentegen in overvloed.

    Toen maar aan de koffie gegaan en over een aantal dingen gesproken, zoals over monumenten op de monumentenlijst.

    Daarna kregen we een rondleiding door de molen. Grappig is om te zien dat in deze molen de bedstee nog zit en via en luik in de vloer kom je in een soort kelder terecht. In het woongedeelte zijn de korbelen weggelaten, terwijl in het andere gedeelte van de molen de korbelen wél aanwezig zijn.

    Nog mooi even een aantal foto’s van de vijzel en de lagering ervan kunnen nemen, daarna omhooggegaan.

    Vooral bovenin de kap was er wel het een en ander te zien. Ten eerste heeft deze molen slagstukken. Deze zitten bij de overring en vormen een versterking en verstijving van de overring.

    Een tweede feit is dat in deze molen een vlaamse vang, gecombineerd met een stutvang zit. De molen heeft dus wel een buikstuk, zoals bij een vlaamse vang, maar heeft ook een stut.

    De instructeur stelde nog een aantal vragen, zoals: Welke molenfunctie zou in deze molen niet mogelijk kunnen zijn? Antwoord: Oliemolen. De Grevensmolen heeft namelijk een metalen voering. Wanneer de oliedampen omhoog gaan, komen ze op deze voering terecht, waardoor de molen niet meer of niet goed meer gevangen kan worden.

    Hierna weer naar beneden gegaan en nog even buiten gekeken en even later hebben we de molen afgezeild. Hierbij wil ik de molenaars vriendelijk bedanken voor hun gastvrijheid en voor de koffie en voor de rondleiding. Het was erg gezellig, jammer dat er geen wind stond, maar daar heb je geen invloed op. Maar ’t was gezellig. Rond 13.30 uur vertrokken we weer uit Vegelinsoord.

    Onderweg naar huis draaide de molen in De Wijk met vier vollen. Één van de molenaars in opleiding was zo vriendelijk mij af te zetten bij de Jan Pol in Dalen en die draaide met 4 vollen en vlaggenlijntjes een beste gang. Endje of 60 wel, bij aankomst. Ik was daar rond 15.00 uur. Vincent was er ook. En natuurlijk de molenaar en goede pedagoog, Ricardo. De molen ging vrij pittig met 4 vollen, later een endje of 70 en even later hebben we gezwicht naar 2 duikertjes omdat het erg buiig was en de wind vrij vlagerig. Rond 17.00 uur ging Vincent weg. We hebben vlak daarna de vlaggenlijntjes verwijderd. En zowaar, na een hele dag, vol met regen, kwam er ook nog een beetje zon! De wind viel wel steeds meer weg en aan het einde draaide de molen nog maar een endje of 10. Om 18.45 uur (kan iets eerder of later zijn) heeft Ricardo de molen afgezeild en heb ik de lekenketting eraan gedaan en ook de tellerstand even opgemeten. De molen heeft vandaag 2233 omwentelingen gemaakt.

    Het was een erg leuke en leerzame dag.

    Foto’s: www.mijnalbum.nl/Album=OYPEERMM

  • Wesley de Best

    Filmpje van de Jan Pol:

    http://www.youtube.com/watch?v=f54XAov-mMA

  • leo middelkoop

    Al zou ik heel lang piekeren, ik zou niet op het idee zijn gekomen om te stellen dat de Deelsmolen nooit oliemolen zou kunnen worden vanwege een metalen voering rond het bovenwiel.

    Ik zou eerder hebben gezegd: dit kan nooit een oliemolen worden wegens volstrekt gebrek aan ruimte om wentelas, kantstenen, heien en stampers onder te brengen. Misschien is het denkbaar dat een zeer grote grondzeiler (28 meter vlucht of zoiets) wèl voldoende ruimte heeft, maar een achtkante oliemolen kan volgens mij alleen maar functioneren als het een verhoogde molen is, dus in de regel een stellingmolen.

    Bovendien: als iemand ooit zou besluiten een molen aan te kopen met de bedoeling, die om te bouwen tot oliemolen, zou de aanwezigheid van een metalen voering rond het bovenwiel daartoe geen enkel beletsel zijn, hooguit een kleine extra uitgave.

    Dit lijkt mij hoe dan ook geen goede (examen)vraag.

    Groet,

    Leo

  • Andre Koopal

    Op deze manier kom ik de vraag ook niet vaak tegen, maar op de een of andere manier word hij wel altijd gesteld. Omdat ik zelf ook oliemolenaar ben, ben ik er eens verder over gaan nadenken.

    Zoals de meesten hopelijk weten gaat het bij dit verhaal niet om de olie zelf maar om het roet van de vuisters dat ook vettig is, en neerslaat in de molen.

    Nu trok ik opeens een vergelijking naar bewoonde poldermolens als in de schermer, de schoorsteen eindigt daar in de molen, en de rook en roet van de kachel zoeken ook daar zich een weg de molen door. Van poldermolens heb ik echter nooit gehoord dat ze geen ijzeren hoep mogen hebben, en komt het naar ik weet ook vaak voor.

    Waarom daar wel? Slijt het roetvet er in de zomer (als er niet gestookt word) er genoeg af, of is het toch in de oliemolen toch alleen maar een gewoonte is geworden die nooit echt onderzocht is en als waar in de boeken gekomen.

    Daarbij wil ik er nog op wijzen dat het natuurlijk waarschijnlijk is dat de ijzeren hoep pas veel later kwamen en in de bloeitijd van de molens (16e en 17e eeuw) waarschijnlijk allemaal hout op hout vingen.

    Wie het weet mag het zeggen …

    Groetjes,

    Andre

  • AadSchouten.

    Ja Andre dit heb ik mij ook nog we eens afgevraagd .

    van overlevering weet ik van jan verschoor toen hij op de opdammermolen zat en daar olie stookte ,en daar kwam de schoorsteen ook in de kap uit hij toch wel regelmatig de vang schuurde met fijn zand vanweege de vettige rook die blijkbaar op de voering uitsloeg.

    er is nog een molen waar de schoorsteen boven uitkomt en dat is de bovenmolen van aarlanderveen .

    ze stoken daar nog hout dus dus heel de kap plus bovenwiel ziet zo zwart als de kachel ,maaaar de praktijk wijst wel uit dat de molen best onder de vang te krijgen is.

    hier heb ik nog een stukje film waar de molen goed op loopt en ik weet uit ervaring dat het best nog wat harder kan en dan is de molen ook nog goed stil te krijgen .

    overgings wil ik nog wel kwijt dat het niet de bedoeling is om voor somige van ons dit zo dunnetjes over te doen ,want de molenaar van deze molen is niet alleen geboren en getogen op een molen maar is a.s juni ook nog eens 40 jaar molenaar op dit orgel .

    en heeft in al die jaren geen noemenswaardige schade gemalen.

    ook kan men stellen dat na al die jaren malen bij dag en als het nodig is bij nacht het hem het nooit te veel is geweest en dan nog steeds even fel weet te malen.

    ik zou zo zeggen geniet er maar eens even van ,van zo n nijdig lopend meulendje

    vr gr Aad

    http://www.youtube.com/watch?v=npj6EOvKi84

  • Rob Simons

    Aan het schuim te zien, had mevr. v.d. Bosch net de afwas gedaan?

  • Woldzigt

    Overigens wordt er ook niet (meer?) op die manier geexamineerd is mijn, recente, ervaring! Andere anecdote over instructeurs met leerlingen op pad: tijdens een theorieavond in Woldzigt leidde één van de leerlingen, sinds jaar en dag olieslager in Woldzigt, zijn medeleerlingen rond. Op de wentelaszolder vroeg de instructeur aan de leerlingen waar ze speciaal op moesten letten als ze een oliemolen krimpend gingen kruien. Het antwoord behoorde geheel volgens de blauwe mappen te zijn dat ze moesten kijken of alle heien wel geschort waren en of niet één of andere onverlaat (ik citeer uit het hoofd uit de blauwe mappen) niet een hei in het werk gezet had. Op de één of andere manier vond ik het een beetje een theoretische vraag op een oliemolen met een spoorwiel wat ook maalsteen voor graan kan aandrijven. (gesplitste koningsspil, volgens sommige boekjes) De leerling, die tot onze grote vreugde dit voorjaar examen gaat doen, is juist zo'n fijne techneut die zichzelf veel dingen via logisch nadenken eigen maakte… En niet zoals ondergetekende slaafs de blauwe mappen tot zich neemt, nogmaals groet,Margreet

  • Andre Koopal

    En dan meteen een puzzeltje voor de liefhebbers. Als je niet achteruit gedraaid hebt is de kleinste afstand die de molen achteruit moet gaan voor hij ‘spaak loopt’ de afstand die je achter uitmoet als de molen precies stil valt, of stilgezet word als een hei/stamper valt. Ook als een ‘onverlaat’ een hei/stamper stilstaand in het werk zet is dit de minimum afstand, anders valt de vuist op de spaak.

    Probeer nu eens te beredeneren wat voor stuk je krimpend om moet kruien voordat de molen door het kruien spaak loopt. Als hulpmiddel voor de overbrengingen is de kraptetabel op onze website te gebruiken: http://pink.molens.org/kraptetabel.php .

    Groetjes,

    Andre

  • AadSchouten.

    Inderdaad Rob ,maar dit was niet alleen de reden, het water dat uit de put komt ,dat heeft een andere samensteling en dit maakt dat het water erg schuimt……..maar dat maakt voor onze bovenmeulenaar niets uit .

    en zoals het zo mooi uitgedrukt wordt in het molenlied , klokend dik bedekt met schuim, en dat is hier goed te zien.

  • Meelmuisje

    Prachtig filmpje Aad! Was dat niet toevallig op een zondag een weekje of 3 terug? Ook De Onrust had toen de vaart er behoorlijk achter zitten want er kan nogal wat water weg. Een mooie W-NW windje en veel zon! Ook in muiderberg is jaren lang volop gestookt. Het vorige bovenwiel was dan ook helemaal zwart van de roet! Ik kan me niks herrinneren dat ie niet goed ving bij hoge snelheden. Nu ziet er trouwens een nieuw bovenwiel in. Met een goedde vang die hem ook altijd netjes houd zonder dat we een kneppel moeten gebruiken. Ook ik kon het toen niet laten om een mooi filmpje te maken..

    http://www.youtube.com/watch?v=TpJ5iBxXrbg

    Die het op dat soort dagen toch ook leuk vind om een polderrat te zijn..!